روش تحقیق۲

روش تحقیق۲

شماره دین اسلام 297 است. این شیوه که خاص کشورهای غربی است، معمولاً فراگیر همه معارف و فرهنگ‌های ملت‌های شرقی و اسلامی نیست. از این رو مراکزی در فکر تنظیم نوعی رده بندی متناسب با علوم و معارف اسلامی‌اند. 2. رده بندی کتابخانه کنگره نیز موضوعی است، لیکن به جای عدد از حروف انگلیسی استفاده می‌شود و همه معارف بشری در بیست و یک رده کلی به این شرح تقسیم می‌شود؛

روش تحقیق

شماره دین اسلام 297 است. این شیوه که خاص کشورهای غربی است، معمولاً فراگیر همه معارف و فرهنگ‌های ملت‌های شرقی و اسلامی نیست. از این رو مراکزی در فکر تنظیم نوعی رده بندی متناسب با علوم و معارف اسلامی‌اند. 2. رده بندی کتابخانه کنگره نیز موضوعی است، لیکن به جای عدد از حروف انگلیسی استفاده می‌شود و همه معارف بشری در بیست و یک رده کلی به این شرح تقسیم می‌شود؛  کلیات A فلسفه و مذهب B علوم کمکی تاریخ C تاریخ عمومی و تاریخ دنیای قدیم D تاریخ آمریکا Fو E جغرافیا، مردم شناسی و ... G علوم اجتماعی H علوم سیاسی J حقوق K آموزش و پرورش L موسیقی M هنرهای زیبا N زبان و ادبیات P علوم محض Q پزشکی R کشاورزی و ... S تکنولوژی T علوم نظامی U علوم دریانوردی V کتاب‌شناسی و علوم کتاب داری Z رده‌های فرعی‌تر موضوعات، با نشانه‌های مرکب از اعداد و حروف مشخص می‌شود. این شیوه نیز برای رده بندی مسایل و مباحث اسلامی محدود و نارساست. هر کتابخانه‌ای ممکن است سیستم و روش خاصّی در تنظیم و رده بندی کتاب‌ها داشته باشد که در گام نخست برای استفاده از منابع، باید با آن نظام آشنا شد. مواد سمعی و بصری و منابع غیر مکتوب هم در کتاب خانه‌ها با شیوه خاصی نگه داری و تنظیم می‌شود که با آن نیز باید آشنا بود.[2] برخی کتابخانه‌ها نیز مجهز به کامپیوتر است که حجم عظیمی از اطلاعات گوناگون کتابشناسی، مؤلف شناسی، موضوع شناسی و نمایه‌ها را در خود ذخیره می‌کند. می‌توان از نظام بازیابی اطلاعات این دستگاه استفاده کرد، که هم صرفه جویی در وقت است، هم بهره گیری از منابع بیشتر و دقیق‌تر. گزارش نویسی گزارش نویسی، در واقع نوعی تحقیق پیرامون مسأله خاصّی است که اغلب جنبه اجتماعی یا خبری دارد و عمده مطالبِ بحثِ روش تحقیق، در این جا نیز کاربرد دارد. گزارش عبارت است از « ارائه آگاهی‌هایی درباره موضوعی خاصّ به دیگران، جهت اطلاع یافتن یا تصمیم گیری طبق آن». به بیان دیگر: « دادن اطلاعاتِ سازمان یافته، با نظر مشورتی در امری که بر مبنای آن تصمیم گیریِ آگاهانه برای گیرنده گزارش امکان پذیر باشد.» از جهاتی گزارش تقسیماتی دارد: الف. از نظر نوع: 1. گزارش شخصی و غیررسمی؛ 2. رسمی و اداری. گزارش‌های غیررسمی، اغلب طبق علاقه شخصی فراهم می‌شود، مثلاً در بازدیدها، خاطرات، ثبت وقایع، تنظیم رساله‌ها و پایان نامه‌ها و ... این نوع گزارش را که جنبه فردی و احساسِ شخصی دارد می‌توان « خاطره نویسی » نامید. اما گزارش‌های رسمی، اغلب طبق درخواست مراکز و مقامات مسئول از زیر مجموعه‌های خود در زمینه‌های اقتصادی، اداری، آموزشی و ... است. ب. از نظر زمان بندی نیز تقسیماتی دارد. همچون: روزانه؛ هفتگی؛ ماهانه؛ شش ماهه؛ سالانه و ... . ج. به لحاظ دیگر، گزارش‌ها یا « ادواری » است یا « اتّفاقی ». ادواری آن‌هاست که در زمان‌های معینی به طور مرتب، تهیه و ارسال می‌شود؛ ولی اتفاقی بنا به پیش آمدها و حوادث و موضوعات خاصّ مقطعی است که نیاز به تهیه گزارش پیش می‌آید. د. از نظر تهیه کنندگان نیز، گاهی به صورت « فردی » است، گاهی « گروهی ». گزارش گروهی بیشتر آن‌جاست که دامنه موضوع، گسترده است یا مسأله، شاخه‌ها و بخش‌های متعددی دارد که در جمع آوری اطلاعات و مواد لازم برای تدوین گزارش، افراد مسئول یا صاحب اطلاع در بخش‌های مختلف، همکاری می‌کنند و از مجموعه مطالب گرد آمده، گزارشی جامع تهیه می‌گردد. مراحل تهیّه همچنان که اشاره شد، تا حد بسیاری تحقیق و گزارش همسان است، بنابراین برای تهیه گزارش مراحل زیر، پیموده می‌شود: 1. مشخص ساختن موضوع گزارش 2. تعیین محورها و سؤال‌های مطلوب در گزارش 3. تهیه اسناد، مدارک و گردآوری اطلاعات 4. تجربه، مشاهده، بررسی و مطالعه منابع، مجلاّت و ... 5. تدوین و تنظیم نهایی همه آگاهی‌های فراهم شده 6. ضمیمه ساختن اسناد، جدول‌ها، آمارها، تصاویر و ... . منابع معلومات مورد نظر را در تحقیق و گزارش، از منابع عمومی یا منابع خاصّ به دست می‌آوریم. منابع محقق و گزارش‌گر عبارت است از: 1. مطالعه؛ 2. مشاهده؛ 3. مصاحبه؛ 4. اندیشه؛ 5. منابع شنیداری و تصویری. مطالعه کتب، مقالات، مطبوعات، پرونده‌ها و آثار مکتوب پیرامون موضوع، یک راه است. مشاهده حضوری از صحنه، حادثه، سوژه پژوهش و ثبتِ دیده‌ها و شنیده‌ها به عنوان مواد خام کاربرد دارد و اغلب، سریع‌ترین و مطمئن‌ترین دانستنی‌ها را در اختیار پژوهش‌گر می‌گذارد. مصاحبه، چه با افراد کارشناس و صاحب نظر در مسائل تخصصی، و چه با گفت وگو با عموم در مسائل عام به صورت گزارش‌های مردمی و گردآوری نظرات شاهدان صحنه و آگاهان از موضوع، راه دیگری است. پرس و جو و طرح سؤال، به عنوان مکمل مصاحبه، راه دیگری برای کسب معلومات است. طرح سؤال هم به صورت حضوری می‌تواند باشد (اگر پرسش‌گر، قوی و هشیار باشد و بتواند در مصاحبه حضوری، معلومات بیشتری به دست آورد) و هم می‌تواند به صورت پرسش‌نامه مکتوب، با سؤالاتِ از پیش طرح شده باشد. هر یک از این دو شیوه، مزایایی دارد که در دیگری نیست. از راه طرح سؤال و مصاحبه، به مطالبی می‌توان دست یافت که در کتاب خانه‌ها و اسناد مکتوب و جراید و بولتن‌ها نیست. تحقیق و گزارش، بسته به این‌که تحقیق میدانی یا کتابخانه‌ای باشد، نوع مأخذ و منابعی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، تفاوت می‌کند. استفاده از پرس وجو، مصاحبه، مشاهده، تحقیقات محلّی و ... در پژوهش‌های میدانی کاربرد دارد، نه در تحقیق‌های کتابخانه‌ای. در هر صورت، آمادگی ذهنی و تیزهوشی و جولانِ اندیشه محقق، پیرامون موضوع مورد کاوش، کار پژوهشی او را جامع‌تر و غنی‌تر می‌سازد. در این زمینه، دقت در کارهای تحقیقی ارزش‌مند دیگران و توجه به سر فصل‌ها، جزئیات، منابع و شیوه کار آن، آموزنده است. آنچه انسان از رسانه‌های صوتی و تصویری می‌شنود یا می‌بینداز منابع دیگر یک محقق به حساب می‌آید، که نه مکتوب است و نه صحنه عینی آنچه در سخنرانی‌ها، اجلاس‌ها، سمینارها و ... مطرح می‌شود، نیز آنچه که به صورت نوار یا فیلم وجود دارد، همه می‌تواند منابعی جهت تهیه مطلب مورد توجه قرار گیرد. روشن است که پژوهش‌گر، در زمینه‌های فوق هم آنچه را نقل می‌کند باید با ذکر دقیقِ منبع همراه باشد. ویژگی‌های گزارش خوب یا ناقص آنچه در یک گزارش خوب مطرح است، نکاتی از این قبیل است: ـ مطمئن و دقیق بودن اطلاعات گرد آمده ـ دخالت ندادن احساسات و سلیقه‌های شخصی در مطالب ـ کافی و به اندازه لازم بودن مطالب، نه کمتر و نه بیشتر ـ منظّم و منسجم بودن تقسیم بندی و فصل بندی مطالب ـ ابتکار و نوآوری و طرح مسائل تازه و شیوه‌های جدید ـ دقت در نقل قول‌ها و پرهیز از تحریف ـ روانی عبارات و درستی علامت‌ها و رسم الخط در نگارش. با دقت در جهات حسنِ یک گزارش، عیوب آن نیز آشکار می‌شود. فقدانِ هر یک از نکات یاد شده، نوعی ضعف به حساب می‌آید. مثلاً ضعفِ انشا، نارسایی در جمله بندی، غیر منسجم بودن مطالب، آمار و اطلاعات ناصحیح و غیر دقیق، ارائه مطالب تخمینی و حدسی بدون اتّکاء به اسناد و آمار، تناقص در بخش‌های یک گزارش و ... همه از عیوب یک گزارش محسوب می‌شود. مرحله تدوین، نگارش و عرضه آنچه به تحقیق و پژوهش یک محقق، ارزش و سود می‌بخشد، عرضه آن برای دیگران است. این عرضه خوب و شایسته، نیاز به کیفیت خوبِ نگارش و تدوین دارد و بدون آن، زحماتِ محقق، بهای لازم خود را نمی‌یابد. در تدوین و نگارش، شکل دادن به مجموعه دستاوردهای تحقیقی مطرح است. در این باره هر چه کار، دقیق‌تر، روان‌تر، منطقی‌تر و مستدل‌تر و مفیدتر باشد، ارزش بیشتری دارد. هنر نویسندگی و قدرت بر نگارش صحیح و روان، در این زمینه تأثیر بسزایی دارد.[3] در این بخش، هم رعایت قواعد ادبیات فارسی و دستور زبان لازم است، هم درست نوشتن کلمات از نظر املایی و رسم الخطّی مورد نظر است، هم اسلوب ظاهر وشکل نوشته و علایم نگارشی، و هم صحت مطالب و درستی مفاهیمی که در نوشته عرضه می‌گردد. پس، باید « درست » نوشت، درست نویسی از جهاتِ: ـ املایی ـ رسم الخطّی ـ دستور زبان ـ علایم نگارشی ـ محتوا پیکره نوشته، باید دارای مقدمه، مطلب و استنتاج باشد. تیتر و عنوان مطلب و عناوین داخلی هم نباید فراموش شود. ذکر مآخذ و مدارک مطالب هم ضروری است. داشتن فهرست و کتاب نامه دقیق برای نوشته‌ها هم، مکمل آن است. بخش‌های تنظیمی یک گزارش یا جزوه تحقیقی را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد: 1. صفحه اول (صفحه عنوان، شامل نام نوشته و گزارش، نویسنده، تاریخ ...) 2. فهرست مطالب 3. پیشگفتار، سرآغاز، مقدمه و ... 4. متن تحقیق و گزارش 5. پیوست‌ها، ضمایم، تصاویر، جدول‌ها و ... 6. فهرست اعلام، اماکن و ... 7. فهرست منابع و مأخذ 8. کتاب نامه (معرفی کتاب‌های مستقل یا غیر مستقل پیرامون موضوع پژوهش) البته به تناسب مورد، شاید نیاز به بخش‌هایی کمتر یا بیشتر از آنچه یاد شد، باشد. نکات جنبی این نکات، بیشتر به شکل نوشته و آراستگی ظاهری و کیفیت ارجاعات و ... مربوط می‌شود و رعایت آن‌ها در تدوین نتیجه تحقیقات، لازم و مفید است: 1.انتخاب نام « کوتاه » و « گویا » برای اثر تحقیقی 2. تیترها و عناوین فرعی، هر چه کوتاه‌تر و گویاتر باشد، بهتر است. عنوان‌ها نباید حالت جمله داشته باشد. 3. پرهیز از افراط و تفریط در فصل بندی و تیتر و عنوان. فصل بندی باید با حجم نوشته تناسب داشته باشد. عنوان‌ها مثل ایستگاه‌های اتوبوس می‌ماند که نه خیلی با فاصله باید باشد، نه خیلی نزدیک به هم. 4. در نقل قول‌ها، اگر نقل مستقیم است، در عبارت، دخل و تصرف نشود و در صورت تغییر حتماً اشاره شود که مثلاً: اقتباس ، تلخیص، تغییر، ترجمه آزاد، نقل به مضمون، تصرف در الفاظ و ... است، تا توسط خوانندگان تهمت تحریف و عدم امانت زده نشود و اگر ترجمه متون عربی، به ویژه در متن‌های دشوار، از ترجمه خاصّی استفاده شده است، قید گردد تا حق دیگران تضییع نشود. 5. در منابعی که در پاورقی آورده می‌شود، باید نام کتاب به صورت کامل، و نیز نام مؤلف، شماره جلد و صفحه بیان شود. اگر کتابی چند چاپ شده و نوع آن‌ها در صفحات مختلف است، در ارجاع، به نوبت چاپ هم اشاره شود. اگر بار اول، اطلاعات مربوط به کتاب مأخذ داده شد، در نوبت‌های بعد لازم نیست. 6. در ارجاعات، از روش تلخیص و کد و رمز استفاده می‌شود؛ مثلاً به جای این‌که نوشته شود در این باره به کتاب المیزان، تألیف مرحوم علامه طباطبایی، جلد دوم، صفحه 45 از چاپ بیروت مراجعه کنید، می‌توان نوشت: (ر.ک: المیزان، علامه طباطبایی، ج 2، ص 45، ط. بیروت) 7. مطالب را در حد امکان، از منابع اصلی و قدیمی و دست اول نقل کنیم، نه از کتاب‌های دست چندم و دمِ دست. 8. نوشته‌ها برخوردار از: زیبایی خط، سلیقه و تمیزی، فاصله مناسب بین سطور، فاصله مناسب سطور از اطراف صفحه، سرسطر آمدن‌ها و پاراگراف بندی، جایگاه مناسب تیترها در صفحات و ... باشد. 9. جملات، طولانی و دارای تعبیرات دشوار و نامأنوس نباشد. 10. اگر در نوشته، آیات و احادیث یا اسماء نامأنوس عربی یا غربی یا اصطلاحات باشد، اعراب گذاری شود، تا خواننده دچار اشتباه نگردد. 11. در نوشته، علایم نگارشی مانند: . ، : « » ـ ( ) ؟ ! و امثال این‌ها به کار رود.[1] 12. در نوشته‌های علمی و تحقیقی، از قلم پردازی‌های غیر لازم و لفاظی‌های انشایی پرهیز شود. 13. انسجام و پیوستگی مطالب، قدم به قدم تا حصول نتیجه. جواد محدثی، روش‌ها، ص 73.

 

برای کمک به سایت روی بنر تبلیغاتی زیر کلیک کنید