روشها و رویکردهای برنامه ریزی درسی

 روشها و رویکردهای برنامه ریزی درسی

مقدمه

برنامه درسی که محصول برنامه ریزی درسی است به مجموعه‌ای از تجربیات اطلاق می شود که در اختیاریادگیرندگان قرار می‌گیرد. برای طراحی برنامه درسی روشهای متعددی وجود دارد که روش موضوعی، روش موازی، روش میان رشته‌ای ، روش چند رشته‌ای و روش فرا رشته ای از مهمترین آنها به شمار می‌آید. هر کدام از روشها اصول و مراحل خاص خود را داشته و محاسن و معایب ویژه‌ای دارند. مسئله این است که اهداف همه رویکردها و روشها، یادگیری و ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده است. تغییرات مطلوب شامل تغییر در دانش، نگرش و مهارت افراد می‌باشد و این امر یکی از اهداف عمده نظام تعلیم و تربیت محسوب می‌شوند و تمام تلاشها و منابع برای رسیدن به این هدف مهم صرف می‌گردد.

 1- رویکرد موضوعی         subject  orientation

- دیدگاه موضوعی بر موضوعهای درسی ، شیوه تکوین و سازماندهی آنها تأکید می کند.
- از بسیاری جهت ها در اغلب مدارس بویژه در مدارس متوسطه و دانشگاهها ، اولویت نخست با این رویکرد است.

- در این مدارس ، موضوعهای درسی در شکل دادن به ساختار کل برنامه درسی نقش اساسی دارند.

- نهضت بازگشت به پایه ها  "Back to Basic " در قالب این رویکرد قرار می گیرد .

- در این رویکرد هدف آموزش و پرورش ایجاد مهارت در دانش آموزان  در زمینه ساختار موضوع های گوناگون است .

- پرتاب سفینه اسپوتینگ به فضا جایگاه ویژه به رویکرد موضوعی در برهه زمانی اواخر  1950 و اوایل 1960 بخشید.

-  بروند یکی از نظریه پردازان معروفی است که در کتاب مشهور خود " فرایند آموزش وپرورش " به تغییر و تشریح این دیدگاه پرداخته است .

- تولید برنامه های متعدد در زمینه های ریاضی ، فیزیک و زیست شناسی به این رویکرد مربوط است.

محاسن این رویکرد ( رویکرد موضوعی)

1-این رویکرد شایع ترین رویکردهاست که بیشتر استادان و معلمان و دانشجویان و دانش آموزان با آن آشنا هستند.

2-نظام ارزشیابی و نمره گذاری آن کاملاً روشن و ساده است چون اهداف هر درس و موضوع مشخص است.

3-چون معلمان در رشته خاص تخصص لازم را پیدا می کنند لذا درآن رشته تسلط لازم را پیدا کرده و تدریس خود را کاملاً حرفه ای انجام  می دهند.

محدودیتهای رویکرد موضوعی:

- این رویکرد بین موضوعات مرزبندی می کند و نگرش مجزا به یادگیرندگان می‌دهد.

- یادگیرندگان از یک موضوع به موضوع دیگر می روند بدون اینکه ارتباط محتواها و دیسیپلین را درک کنند و یاد بگیرند.

- این رویکرد افراد را برای چرخه زندگی منسجم آماده نمی کند در حالیکه زندگی بیرون و درون افراد در یک طرح در هم تنیده  قرار دارد.

2- رویکرد موازی parallel Discipline  

 _ موازی ساختن تلاشی است که در آن دو رشته یا بیشتر به کمک همدیگر تقویت می شوند.

- محتوای یک درس در خدمت یادگیری بهتر و آسانتر درس قرار می گیرد.
- در این رویکرد ، برنامه درسی به گونه ای سازماندهی می شود که معلمان در تدریس محتوای مربوط به رشته خویش ، هماهنگی لازم را با معلمان و سایر درسها به عمل می آورند تا درسها و مباحث دارای تناظر وتشابه ، براساس نظم و توالی تفاهم شده به دانش آموزان عرضه می شود.

- مثل آموزش ادبیات ایران و تاریخ ایران که هر دو رشته خاصی هستند اما با هم در ارتباط می باشند و ادبیات به تاریخ و تاریخ به ادبیات کمک می کند.
- ارتباط محتوای علوم طبیعی با ریاضیات که دانش آموزان برای حل مسائل علوم ، بطور همزمان ریاضیات را هم می خوانند.

- مثلاً تدریس جنگ جهانی با موقعیت جغرافیایی کشورها که می توان همزمان هر دو را برای کمک به فهم بیشتر یکدیگر بکار برد.

محاسن روش موازی

1-این نوع طراحی ساده است .

2-در این نوع طراحی تغییراتی در برنامه درسی صورت نمی گیرد.

معایب روش موازی

1-این روش در ایجاد ارتباط عمیق بین دیسیپلین ها عاجز و ناتوان است.

2-از آنجا که موضوعات بطور جداگانه تدریس می شود، کلاسها از پویایی لازم برخوردار نیستند .

3- در عمل یادگیرندگان هردرس و موضوع را جداگانه مطالعه می کنند لذا نمی توانند ارتباط بین آنها را درک کنند.

نحوه سازماندهی روش موازی

1- مفاهیم و مهارت های متوالی درس A   را انتخاب می کنند.

2- مفاهیم و مهارت های متوالی درس B  را مشخص می کنند.

3- مهارت های مربوط به درس A   را که برای یادگیری درس B لازم و ضروری است مشخص می کنند.

4- مهارت های مربوط به درسB  را که برای یادگیری درس A لازم و ضروری است مشخص می کنند.

5- بین مولفان محتوی A  و B هماهنگی لازم را بعمل می آورند.

3 - روش میان رشته ای         inter disciplinary method

- این رویکرد می گوید شما می توانید مفاهیم مشترک را از علوم مختلف بر دارید و بعنوان یک رشته مستقل یعنی میان رشته ای قرار دهید.

در این روش ابعاد مختلف یک پدیده را می توان از دیدگاههای مختلف علوم دیگر بررسی و در یک مجموعه آورد.

-  به عنوان مثال می توان پدیده هوش را از نظر روان شناسی ، جامعه شناسی ، تاریخی ، ریاضی و کاربردی در یک مجموعه معرفی کرد.

- روش میان رشته ای ، خوراک تحلیلی یک پدیده از ابعاد مختلف می باشد.

-  روش میان رشته ای بعنوان نقطه مقابل رویکرد سنتی یا درون رشته ای بکار گرفته می‌شود.

-  روش میان رشته های شامل دو نوع فرعی درون کلاس درس و میان کلاس های درس متعدد می باشد. نوع فرعی درون کلاس درس زمانی اتفاق می افتد که معلم یک ماده درسی خاص ، از مواد درسی دیگر برای کمک به فهم بهتر دانش آموزان بهره می گیرد. در نوع فرعی دوم ، از رتم یا موضوعی وحدت بخش استفاده می شود و بدین ترتیب از شدت مرزبندی میان موضوهای درسی مختلف ( دو یا چند موضوع درسی ) کاسته می شود.

محاسن روش میان رشته ای

1 – کمک به انتقال مفاهیم و تحلیل مسایل جدید

2 – امکان وسعت نظر و کاهش جزم

3 – تحریک و برانگیختن فراگیر

4 – انعطاف پذیری و توجه به شرایط

5 – هماهنگی با نظام منسجم جهانی و ارائه یک آموزش منسجم

6 – تناسب با ویژگی یکپارچه پسندی ذهن بشر

معایب روش میان رشته ای

1 – سطحی نگری و ضعف طراحی

3 – نادیده گرفتن بیش از اندازه پیش نیازها

4 – امکان عدم توجه به ساختار خاص هر رشته

4 – زمان طولانی لازم و بودجه فراوان

مراحل طراحی برنامه درسی بر اساس روش میان رشته ای

1 – انتخاب موضوع برای مطالعه ( انتخاب مسئله ) ، مسئله یا موضوع نه خیلی جزیی و نه خیلی  وسیع باشد و باید به تناسب علاقه فراگیران باشد.

2 – بررسی و تعیین محورهای قابل مطالعه در رابطه با موضوع .   ( مرتبط با علاقه فراگیران )

3 – تبدیل محورهای مطالعه به سوالات تحقیق سوالات باید قابل پاسخ دهی بوده و فراگیران را به تلاش وادار کند.

 4 – تعیین وظایف و فعالیت های فراگیران .

5 – گزارش و دستیابی به شناخت واحد ( تنظیم و ارائه گزارش از نتایج مطالعات توسط هر یک از گروهها .

Education

history

politics

Antro pology

sociology

Economic

psychology

4 – روش چند رشته ای   Multi disciplinary Method

- در این روش برای بررسی یک ماده درسی یا یک موضوع یا یک مسئله از چند دیسیپلین استفاده می شود.

- تمرکز دیسیپلین های مختلف روی یک موضوع استوار است بدون اینکه تلاش مستقیمی برای ارتباط بین آنها صورت گیرد.

- یادگیرنده پس از آموختن یک موضوع کلی به موضوع دیگر می رود.

محاسن روش چند رشته ای

1 – بررسی پدیده و موضوع  بطور جامع و کلی

2 – آموزش پیرامون واقعیات زندگی

3 – وسعت دید و کاهش جزم اندیشی

4 – تسهیل ارتباط بین آموزش و رشته

5 – کم زحمت بوده و تلاش کمتر می خواهد

6 – برقراری ارتباط راحت و مناسب

معایب روش چند رشته ای

1 – عدم توجه به پیش نیازها و ساختار درسی مواد درسی

2 – انجام تعمیم های شتابزده در ذهن

3 – مشکلات ناشی از ایجاد وحدت رویه در بین اساتید و معلمان

4 – سهل گیری و عدم تجزیه و تحلیل دقیق مسایل توسط یادگیرنده

5 – روش فرا رشته ای Meta or supra dis ciplingary method

- این رویکرد بر فعالیت جامع و فراگیر تاکید می کند.

- در این روش ماورای قلمرو واقعیت ها و وسعت دیسیپلین ها ملحوظ می گردد. یعنی یادگیرنده به درک و دریافت معنایی ماورای رشته یا موضوع های مجزا نیز نایل می شود.
- در این روش طراحی با یک مسئله شروع و یا عنایت به دیسیپلین های مختلف ، دانش جدیدی خلق و ایجاد می شود.

- این روش به سه گروه افقی ، قائم و مورب قابل تقسیم است .

- در حالت افقی راه ورود به برنامه درسی بر گرفته از نظام های متعدد است ( شیوه میان    رشته ای )

- در حالت قائم هر یک از نظام ها مستقلاً مورد توجه است و تلاش بر تشخیص موقعیت مناسب برای هر فعالیت است .

- در حالت مورب تدریس با یک چند رشته ای آغاز می شود و یادگیرنده با انواع فعالیت‌های ذهنی و عاطفی درگیر است .

محاسن روش فرا رشته ای

نیازمند تلاش کمتر بوده و به راحتی برای افرادی که تجربه نظری و عملی دارند قابل استفاده است .

معایب روش فرا رشته ای

مستلزم تسلط بر دانش سازمان یافته بیشتر از یک دیسیپلین است و مهارت آموزی ویژه طلب می کند

منابع

1- از آمایش سرزمین تا برنامه ریزی درسی، تالیف مینا جمشید و نادر قلی قورچیان، انتشارات فرا شناخته اندیشه.

2- تحولات برنامه درسی بعنوان یک رشته تخصصی، تالیف: نادر قلی قورچیان و فروغ تن ساز.

3- برنامه درسی، نظر گاهها، رویکردها و چشم اندازها، تالیف محمود مهر محمدی، انتشارات به نشر

4- نشریه کمیسیون بیوتکنولوژی ، چهار چوب نظری و عملی برای طراحی برنامه درسی دکتری بیوتکنولوژی تالیف دکتر نادر قلی قورچیان.

5- رشد تکنولوژی آموزشی، مروری بر ابعاد نظری و عملی برنامه ریزی درسی تلفیقی محمود مهر محمدی

6- مطالب درسی کلاس برنامه ریزی درسی دوره دکترای مدیریت آموزشی.

برنامه ریزی درسی

روشهای طراحی برنامه درسی

   1 - رویکرد موضوعی

    2- روش موازی

   3- روش میان رشته ای

    4- روش چند رشته ای

    5- روش فرا رشته ای